Giới thiệu

Tại Việt Nam, QTDND là tổ chức tín dụng do các pháp nhân, cá nhân và hộ gia đình tự nguyện thành lập dưới hình thức hợp tác xã để thực hiện một số hoạt động ngân hàng theo quy định nhằm mục tiêu chủ yếu là tương trợ nhau phát triển sản xuất, kinh doanh và đời sống¹. Kể từ khi thành lập và đi vào hoạt động năm 1993, QTDND tại Việt Nam đã không ngừng lớn mạnh về quy mô và có những đóng góp đáng kể cho sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, đã thể hiện vai trò trong chiến lược xóa đói giảm nghèo, phục vụ trực tiếp công cuộc đổi mới, phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn và nông dân, làm nhiệm vụ cung ứng vốn cho sản xuất kinh doanh, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt và đời sống Nhân dân tại địa phương, giải quyết hàng chục ngàn lao động nông thôn có việc làm, tăng thu nhập, góp phần cải thiện đời sống để xóa đói giảm nghèo, hạn chế cho vay nặng lãi. Những thành công này đến từ chủ trương, chính sách đúng đắn cũng như sự quan tâm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước về phát triển mô hình QTDND. Chỉ thị số 57-CT/TW ngày 10/10/2000 của Bộ Chính trị đã nêu rõ: “Xây dựng và phát triển QTDND là một trong những giải pháp quan trọng để góp phần đáp ứng nhu cầu vốn phục vụ phát triển kinh tế - xã hội ở khu vực nông nghiệp và nông thôn”. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã ban hành nhiều văn bản nhằm xây dựng chiến lược phát triển bền vững hệ thống QTDND như: Quyết định số 1533/QĐ-NHNN ngày 20/7/2017 về việc ban hành Kế hoạch hành động của ngành Ngân hàng triển khai thực hiện Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016 - 2020”; Quyết định số 209/QĐ-NHNN ngày 31/01/2019 về việc phê duyệt Đề án củng cố và phát triển hệ thống QTDND đến năm 2020, định hướng đến năm 2030,… 

Bên cạnh những kết quả đã đạt được của hệ thống QTDND trong những năm qua, vẫn còn xuất hiện tình trạng một số QTDND vi phạm quy định pháp luật, hoạt động tiềm ẩn nhiều rủi ro gây ảnh hưởng tới quyền lợi của người gửi tiền cũng như đời sống xã hội tại địa phương. Điều này chủ yếu đến từ chất lượng nhân lực của các QTDND còn hạn chế. 

Nhân lực của các QTDND hoạt động chủ yếu trên địa bàn nông thôn có mặt bằng không đồng đều, nhân sự chủ chốt thường đã khá cao tuổi, khả năng tiếp thu kiến thức mới trong thời kỳ hội nhập và CMCN 4.0 còn hạn chế; nhận thức, am hiểu pháp luật, kỹ năng mềm, kiến thức bổ trợ (ngoại ngữ, tin học) còn yếu. Đặc biệt, đối mặt với làn sóng công nghệ, số hóa trong dịch vụ tài chính, ngân hàng khiến nhân lực của QTDND vốn đã hạn chế về trình độ công nghệ lại càng trở nên thiếu nghiêm trọng.

1. Thực trạng nâng cao chất lượng nhân lực tại các QTDND Việt Nam

(i) Chất lượng nhân lực tại các QTDND Việt Nam

Bộ máy tổ chức và hoạt động của QTDND gồm: Hội đồng quản trị, Giám đốc, bộ phận tín dụng, bộ phận kế toán, bộ phận ngân quỹ và ban kiểm soát. Với quy mô hoạt động trên phạm vi các địa bàn nhỏ và đặc điểm hoạt động không phức tạp nên số lượng cán bộ tại các QTDND không nhiều. 

Về đội ngũ cán bộ quản lý: 

Các QTDND ở Việt Nam hoạt động vừa theo Luật Hợp tác xã, vừa theo Luật Các tổ chức tín dụng và chịu sự điều chỉnh bởi các quy định khác liên quan đòi hỏi đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý của các QTDND phải có năng lực, trình độ tốt để điều hành, quản lý hoạt động của các QTDND. Các vị trí quan trọng như Thành viên Hội đồng quản trị, Giám đốc, Phó giám đốc, Trưởng ban kiểm soát đều phải đáp ứng chuẩn về trình độ nghiệp vụ theo quy định tại Thông tư số 04/2015/TT-NHNN ngày 31/3/2015 của Thống đốc NHNN quy định về QTDND và Thông tư số 21/2019/TT-NHNN ngày 14/11/2019 của Thống đốc NHNN sửa đổi, bổ sung một số điều của các Thông tư quy định về Ngân hàng Hợp tác xã, QTDND và quỹ bảo đảm an toàn hệ thống QTDND. Tại các QTDND hiện nay, hầu hết đội ngũ lãnh đạo đều đáp ứng các quy định chuẩn về trình độ chuyên môn và kinh nghiệm công tác, đây là tiền đề quan trọng để các QTDND có định hướng hoạt động đúng đắn và hiệu quả. Tuy nhiên, năng lực quản trị điều hành của Thành viên Hội đồng quản trị QTDND còn nhiều hạn chế, một số đã nhiều tuổi, chưa nhanh nhạy với sự thay đổi của môi trường kinh doanh, việc nắm bắt được xu hướng và đưa ra lộ trình để thay đổi cách thức cung ứng sản phẩm dịch vụ cũng như xây dựng đội ngũ nhân sự tinh thông về nghiệp vụ và công nghệ còn chậm. Việc quản lý, điều hành, tại một số QTDND còn thiếu tính chuyên nghiệp, quản lý theo kiểu gia đình, có biểu hiện lợi ích cục bộ, mất đoàn kết nội bộ, một số ít cán bộ lãnh đạo QTDND cố tình làm trái quy định gây ảnh hưởng nặng nề tới hình ảnh các QTDND, khiến hoạt động của một số QTDND xa rời tôn chỉ, mục tiêu hoạt động. 

Về cán bộ thực hiện nghiệp vụ trực tiếp: 

Tính đến tháng 12/2020, có gần 1.200 QTDND hoạt động trên địa bàn 57/63 tỉnh, thành phố trong cả nước. Đội ngũ cán bộ tại nhiều QTDND được chuẩn hóa về học vấn và tăng cường đào tạo nâng cao trình độ nghiệp vụ; 100% cán bộ làm việc thường trực ở các QTDND có trình độ từ trung cấp trở lên thuộc các lĩnh vực tài chính, kế toán, ngân hàng. Đội ngũ nhân sự tại các QTDND đảm nhiệm các phần nghiệp vụ chính liên quan đến nghiệp vụ kế toán, nghiệp vụ tín dụng, nghiệp vụ ngân quỹ và nghiệp vụ kiểm soát, kiểm toán nội bộ. Tuy nhiên, trình độ cán bộ nghiệp vụ tại các QTDND vẫn còn nhiều bất cập, nhất là ở bộ phận nghiệp vụ tín dụng và bộ phận kiểm soát, kiểm toán nội bộ. Trong thời gian vừa qua, một số sai phạm ở các QTDND đã dấy lên hồi chuông cảnh báo về đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ cán bộ tín dụng, cá biệt, một số QTDND đã cố tình làm trái quy định, có hiện tượng cán bộ QTDND cấu kết với các bộ phận có liên quan tạo nên những hồ sơ ảo, cho vay khống, vay ké khách hàng. Trong hoạt động kiểm soát, kiểm toán nội bộ, trình độ cán bộ làm công tác kiểm soát nội bộ còn hạn chế. Hiện nay, tại các QTDND có ban kiểm soát QTDND, trong đó có một cán bộ kiểm soát viên chuyên trách và hai cán bộ kiểm soát không chuyên trách, tuy nhiên vai trò của cán bộ kiểm soát còn mờ nhạt, chỉ đơn giản rà soát hoạt động thông thường, lập báo cáo định kỳ mà chưa đưa ra được cảnh báo kiểm soát đối với QTDND. Công tác kiểm soát, kiểm toán nội bộ tại các QTDND phần lớn chưa làm tốt chức năng ngăn chặn, giám sát mà chỉ thực hiện chức năng kiểm tra, phát hiện, đánh giá và xử lý các vấn đề đã phát sinh. Trong hoạt động kiểm soát, các nguyên tắc phân công, phân nhiệm, bất kiêm nhiệm chưa được áp dụng hợp lý. Hoạt động kiểm soát mới chỉ chú trọng đến việc kiểm soát bảo vệ tài sản mà chưa thực sự quan tâm đến kiểm soát quản lý, cơ chế kiểm soát thường xuyên cũng chưa thực sự được chú trọng.

(ii) Thực trạng đào tạo, bồi dưỡng nhân lực tại các QTDND

Ngày 23/5/2017, Thống đốc NHNN đã ban hành Quyết định số 1011/QĐ-NHNN ban hành Chương trình đào tạo nghiệp vụ QTDND và Quyết định số 1012/QĐ-NHNN ban hành Bộ tài liệu đào tạo nghiệp vụ QTDND nhằm hướng tới nâng cao chất lượng đào tạo đối với đội ngũ cán bộ QTDND. Bám sát chỉ đạo của NHNN, Hiệp hội QTDND đã phối hợp chặt chẽ với NHNN chi nhánh các tỉnh, thành phố, Ngân hàng Hợp tác xã, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam và cơ sở đào tạo xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng tổng thể giai đoạn 2018 - 2020 theo Quyết định số 1534/QĐ-NHNN ngày 30/7/2018 của Thống đốc NHNN về việc Ban hành chương trình hành động xây dựng đội ngũ cán bộ QTDND đáp ứng yêu cầu công việc giai đoạn 2018 - 2020. Trong năm 2019, có 1.168 học viên gồm các đối tượng: Thành viên Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, Ban Giám đốc, cán bộ QTDND và các đối tượng khác chuẩn bị kiến thức làm việc tại QTDND Việt Nam đã tham gia 15 khóa đào tạo. 1.161/1.168 học viên được cấp chứng chỉ hoàn thành khóa học. (Bảng 1)

Song song với việc được đào tạo nghiệp vụ cơ bản, đáp ứng yêu cầu hoạt động của QTDND, gần 1.000 nhân lực của các QTDND được tham gia 08 khóa tập huấn chuyên đề do Hiệp hội QTDND Việt Nam tổ chức. (Bảng 2)

Năm 2020, Hiệp hội QTDND Việt Nam đã tổ chức được 05 khóa cho 423 học viên là cán bộ QTDND và các đối tượng khác chuẩn bị kiến thức làm việc tại QTDND ở các tỉnh Bắc Ninh, Hải Phòng, Hải Dương, Thái Bình và Thanh Hóa; 01 khóa đào tạo liên thông đại học, 03 lớp tập huấn về nghiệp vụ chuyên sâu cho các QTDND hội viên và 01 lớp về “Kỹ năng lãnh đạo trong kỷ nguyên cách mạng 4.0” cho Ngân hàng Hợp tác xã Việt Nam.

Ngoài ra, nhằm đáp ứng yêu cầu trong công tác tín dụng theo các quy định tại Thông tư số 39/2016/TT-NHNN và phù hợp với hoạt động thực tiễn của các QTDND, Hiệp hội QTDND Việt Nam đã phối hợp với các chuyên gia và các đơn vị có liên quan nghiên cứu và hoàn thiện bộ hồ sơ tín dụng, tài liệu mẫu cho các QTDND tham khảo, sử dụng. Nhân lực của các QTDND được tham gia 4 lớp tập huấn, với tổng số 1.264 cán bộ tham dự đã giúp cho các QTDND từng bước chuẩn hóa công tác tín dụng. Các cán bộ kế toán của QTDND được tham gia lớp tập huấn khai thác báo cáo trên phần mềm ngân hàng bán lẻ (ITD-VAPCF) nhằm trang bị kiến thức về khai thác các chức năng, nghiệp vụ cũng như các chức năng mới trên phần mềm ITD-VAPCF, giúp các QTDND khai thác tối đa các tiện ích mà phần mềm mang lại, đồng thời nâng cao kỹ năng, nghiệp vụ tin học.

Bên cạnh đó, tháng 6/2020, trên cơ sở tìm hiểu và nắm bắt nhu cầu nguyện vọng của các hội viên, Hiệp hội QTDND Việt Nam đã tổ chức 01 khóa tập huấn hỗ trợ công tác chấm điểm, xếp hạng tín dụng thành viên và thẩm định hồ sơ vay vốn cho hơn 300 học viên là cán bộ của các QTDND hội viên đến từ các tỉnh, thành phố thuộc khu vực phía Nam.

(iii) Một số đánh giá 

Nâng cao chất lượng nhân lực của các QTDND được xem là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ QTDND đủ mạnh, vừa có chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng quản lý, điều hành, vừa có đạo đức nghề nghiệp nhằm đáp ứng yêu cầu công việc. Chính vì vậy, việc nâng cao chất lượng nhân lực của các QTDND luôn nhận được sự chỉ đạo sát sao của NHNN, sự phối hợp chặt chẽ của Ngân hàng Hợp tác xã, Hiệp hội QTDND Việt Nam và cơ sở đào tạo; công tác đào tạo nâng cao nghiệp vụ cho cán bộ, nhân viên của các QTDND đã được triển khai mạnh mẽ, chất lượng đào tạo từng bước được nâng lên, góp phần tích cực trong việc nâng cao chất lượng nhân lực của các QTDND. 

Nhận thức của Ban Lãnh đạo các QTDND đã có những chuyển biến nhất định, số lượng cán bộ, nhân viên của các QTDND được cử tham gia các khóa đào tạo nâng cao trình độ tăng so với thời gian trước đó.

Mặc dù đạt được những kết quả đáng ghi nhận, song hoạt động nâng cao chất lượng nhân lực cho các QTDND vẫn còn một số hạn chế nhất định, cụ thể: 

- Công tác đào tạo, tư vấn nâng cao chất lượng nhân lực đã bước đầu được các cơ quan quản lý Nhà nước và Hiệp hội QTDND Việt Nam quan tâm phát triển, tuy nhiên còn thụ động, cần phải chủ động hơn nữa để nắm bắt, hỗ trợ các QTDND kịp thời.

- Việc nắm bắt tình hình hoạt động, những khó khăn, vướng mắc trong triển khai của các QTDND còn hạn chế, chưa kịp thời, việc trao đổi thông tin chưa hiệu quả, đặc biệt trong điều kiện các QTDND không ở tập trung, khoảng cách quá xa nhau. 

- Một số QTDND chưa thực sự coi việc nâng cao chất lượng nhân lực là yếu tố then chốt trong môi trường kinh doanh cạnh tranh ngày càng khốc liệt.

- Một số nội dung đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, nhân viên cho các QTDND chưa thực sự bám sát yêu cầu công việc tại QTDND, điều này đến từ việc quy định hành nghề cho các QTDND còn chung chung, chưa có quy định, hướng dẫn cụ thể về chứng chỉ hành nghề tại các QTDND. 

2. Một số gợi ý nhằm nâng cao chất lượng nhân lực của các QTDND Việt Nam

Thứ nhất, đối với NHNN 

Bổ sung quy định bắt buộc các QTDND định kỳ báo cáo Vụ Tổ chức cán bộ, NHNN các số liệu liên quan đến nguồn nhân lực. Đây là cơ sở quan trọng để có những đánh giá toàn diện về nguồn nhân lực của các QTDND cũng như cơ sở thực hiện các dự báo nguồn nhân lực, từ đó, NHNN có thể phối hợp với Học viện Ngân hàng, Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh, Trường bồi dưỡng cán bộ thuộc Ngành và các QTDND thực hiện các dự báo nguồn nhân lực. 

Tiếp tục chỉ đạo, giám sát các QTDND củng cố, chấn chỉnh, kiện toàn và nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy quản trị, điều hành; không ngừng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại các QTDND, yêu cầu các QTDND chấp hành nghiêm túc các quy định của NHNN chuẩn về đội ngũ nhân sự vừa có trình độ chuyên môn tốt, vừa có kỹ năng và đạo đức nghề nghiệp chuẩn mực. Phối hợp với Hiệp hội QTDND, các cơ sở đào tạo để tiếp tục đào tạo thường xuyên đội ngũ cán bộ QTDND, hướng tới mục tiêu chung phát triển an toàn, lành mạnh và hiệu quả hệ thống QTDND, khai thác và phát huy tiềm năng, thế mạnh của loại hình tín dụng này, tạo dựng cho người dân một kênh tín dụng tin cậy, tiện lợi, phù hợp với tính chất, đặc thù và phục vụ đắc lực phát triển kinh tế - xã hội. 

Bổ sung quy định yêu cầu chứng chỉ hành nghề, điều kiện cấp chứng chỉ hành nghề cho đội ngũ quản lý và cán bộ thực hiện nghiệp vụ trực tiếp tại các QTDND. Theo đó, chứng chỉ hành nghề được cấp cho cá nhân thực hiện nghiệp vụ trực tiếp đáp ứng các điều kiện sau đây: Có trình độ từ đại học trở lên; có các chứng chỉ chuyên môn về tài chính, ngân hàng, bao gồm chứng chỉ: Những vấn đề cơ bản về tín dụng và thị trường tài chính, pháp luật về các tổ chức tín dụng; đạt yêu cầu trong kỳ thi sát hạch cấp chứng chỉ hành nghề; có các chứng chỉ chuyên môn như chứng chỉ tư vấn tài chính và bảo lãnh phát hành chứng khoán, chứng chỉ phân tích báo cáo tài chính doanh nghiệp; bổ sung điều kiện cấp chứng chỉ hành nghề đội ngũ quản lý QTDND.

Thứ hai, đối với Hiệp hội QTDND Việt Nam

Tiếp tục mở rộng, triển khai cài đặt phần mềm ITD-VAPCF cho các QTDND, hỗ trợ các thành viên nâng cấp phần mềm đảm bảo đáp ứng kịp thời công tác báo cáo của QTDND theo Thông tư số 35/2015/TT-NHNN ngày 31/12/2015 của Thống đốc NHNN quy định chế độ báo cáo thống kê áp dụng đối với các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài. 

Tiếp tục đào tạo và nâng cao trình độ tin học, sử dụng phần mềm đáp ứng yêu cầu hoạt động của QTDND và giúp cho quá trình khắc phục, xử lý sự cố phần mềm được thuận lợi hơn. 

Chủ động kết nối với các đơn vị đào tạo để xây dựng các khóa đào tạo, tập huấn phù hợp. 

Thứ ba, đối với Ngân hàng Hợp tác xã

Tăng cường đào tạo các nghiệp vụ hỗ trợ như: Dịch vụ ngân hàng phi tín dụng, công nghệ thông tin, quản trị rủi ro, quảng cáo, marketing, nghiên cứu sản phẩm, dịch vụ mới để đáp ứng các yêu cầu của Chính phủ tại Quyết định số 1058/QĐ-TTg ngày 19/7/2017 của Thủ tướng Chính phủ, theo đó, chuyển đổi mô kinh doanh của tổ chức tín dụng từ lệ thuộc hoạt động tín dụng sang mô hình kinh doanh đa dịch vụ; nâng cao năng lực quản trị, điều hành, tính minh bạch trong hoạt động của tổ chức tín dụng; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động quản lý và quản trị ngân hàng. Bên cạnh đó, đào tạo tin học là cần thiết trong bối cảnh Ngân hàng Hợp tác xã đang triển khai các sản phẩm dịch vụ mới như dự án ngân hàng điện tử CF-eBank dành cho các QTDND.

Thứ tư, đối với Học viện Ngân hàng, Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh và Trường bồi dưỡng cán bộ thuộc Ngành

Phối hợp trong việc nghiên cứu xây dựng môn học, cấu phần, nội dung môn học phù hợp xu hướng sử dụng các dịch vụ ngân hàng như gửi tiết kiệm, vay vốn, thanh toán, tin học, công nghệ số… đối với khu vực nông thôn để xây dựng chương trình đào tạo cấp chứng chỉ hành nghề cho người làm QTDND.

Thứ năm, đối với các QTDND 

Tuyển chọn cán bộ một cách cẩn trọng, có chuyên môn nghiệp vụ, có đạo đức. Có chính sách tuyển dụng, đãi ngộ hợp lý nhằm thu hút được những nhân sự giỏi gắn bó lâu dài với QTDND; tạo điều kiện tối đa cho cán bộ, nhân viên tham gia các lớp đào tạo, bồi dưỡng.

¹ Khoản 1 Điều 4 Luật Các tổ chức tín dụng.

Tài liệu tham khảo:

1. Báo cáo Kết quả hoạt động của Hiệp hội QTDND Việt Nam.

2. Hoàng Việt Hà, Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực số, baodauthau.vn.

3. Quyết định số 1011/QĐ-NHNN ngày 23/5/2017 của Thống đốc NHNN ban hành Chương trình đào tạo nghiệp vụ QTDND.

4. Quyết định số 1012/QĐ-NHNN ngày 23/5/2017 của Thống đốc NHNN ban hành Bộ tài liệu đào tạo nghiệp vụ QTDND.

5. Quyết định số 1058/QĐ-TTg ngày 19/7/2017 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016 - 2020”.  

6. Quyết định số 209/QĐ-NHNN ngày 31/01/2019 của Thống đốc NHNN về việc phê duyệt Đề án củng cố và phát triển hệ thống QTDND đến năm 2020, định hướng đến năm 2030.

7. Thông tư số 04/2015/TT-NHNN ngày 31/03/2015 của Thống đốc NHNN Quy định về QTDND.

8. Thùy Dương, Ngân hàng số - Bài 1: Xu thế của thời đại, Bnew.vn.

9. Vương Thị Minh Đức, Ngô Thu Hoàng (2020), Nguồn nhân lực của tổ chức QTDND trước CMCN 4.0.

PGS., TS. Đào Minh Phúc

Chủ tịch Hội đồng trường Học viện Ngân hàng

Nguồn: tapchinganhang.com.vn